THE
MAWU
DECEMBER 1915
| Copyright 1915 ndi HW PERCIVAL |
Amayi ndi Anzanu
Nchiyani chimayambitsa imfa ya kukumbukira?
Kutaya kwa kukumbukira ndi chifukwa cha thupi kapena la maganizo kapena la maganizo. Chifukwa chodziwikiratu cha kuwonongeka kwa chikumbumtima ndi matenda m'magulu a ubongo mu ubongo, kuteteza mphamvu kuti zisagwiritsidwe ntchito ndi mitsempha yawo. Mwachitsanzo: Ngati pali zovuta za optic mitsempha ndi zithunzi ndi optic thalami, kuti izi zithetsedwe kunja kwa kugwirizana ndi "maganizo openya" kapena kukhala maso, ndiye kuti munthu sangathe kumvetsa kapena kugwiritsira ntchito njira zake zakuthupi kuti abwerere kwa malingaliro chinthu chomwe chinali chodabwitsa pa lingaliro. Ngati mapepala a mitsempha ya mitsempha ndi mitsempha yakhudzidwa, ndiye kuti "luntha labwino" silingathe kugwira ntchito izi, choncho silingathe kubereka ndi malingaliro a phokoso kapena dzina la chinthu kapena chowonetseratu chomwe chalephera kuti abereke, ndipo kotero pangakhale kusokonezeka kwa kukumbukira, ndi kukumbukira bwino chifukwa cha zifukwa zakuthupi. Izi zidzasonyezeratu kuwonongeka kwa kukumbukira kukoma ndi kumva fungo, chifukwa cha zifukwa zakuthupi. Kupanikizika pa malo amanjenje, kupweteka pamutu, kugwedezeka mwadzidzidzi chifukwa cha kugwa, kusokonezeka, kusokonezeka kwa mantha kuchokera ku zochitika zosayembekezereka, zikhoza kukhala zochititsa kuti thupi lisamaiwale.
Ngati zolepheretsa kapena zofooka za mitsempha m'malo mwawo zachotsedwa kapena kukonzedwa, pangokhala kutaya kwa kanthaŵi kochepa chabe kukumbukira thupi. Ngati kuchotsa kapena kukonzanso sikutheka, ndiye kuti kutayika kumakhala kosatha.
Kumbukumbu silimasungidwa ndi mbali iliyonse ya thupi, kapena ndi thupi lathunthu. Miyambo isanu ndi iwiri ya kukumbukira: kuona-kukumbukira, kukumbukira bwino, kulawa-kukumbukira, kununkhiza-kukumbukira, kugwira kapena kukumbukira, khalidwe labwino, "I" kapena chikumbukiro-chotchulidwa mu "Nthawi ndi Amzanga," mu November, 1915, nkhani-Kudziŵikiratu zonsezo ndi zomwe zili pano zimatchulidwa umunthu-kukumbukira. Chimodzi mwa malingaliro-malingaliro ndi zochitika zonse zisanu ndi ziwiri zomwe zimagwirizanitsidwa ndi kugwirira ntchito limodzi zimapanga umunthu-kukumbukira. Chikumbutso cha umunthu chiri ndi mbali ziwiri kapena mbali: mbali zakuthupi ndi mbali yamaganizo. Mbali yeniyeni ya umunthu-kukumbukira imakhudzana ndi thupi ndi thupi lapansi, koma kumvetsetsa ndi kukumbukira izi ndizo zokhudzana ndi maganizo komanso osati thupi kapena ziwalo zanzeru. Makhalidwe-kukumbukira kumayamba pamene chilengedwe chaumunthu, umunthu, chimatha kusintha ndi kugwirizanitsa ziwalo ziwiri kapena zambiri ndi ziwalo zawo zenizeni za thupi lake ndikuziika pa chinthu china. Inde, lingaliro la "I" liyenera kukhala limodzi mwa mphamvu zomwe zimagwirizanitsidwa ndikuyang'aniridwa ndi mphamvu imodzi kapena zina zomwe zimagwiritsidwa ntchito ndi ziwalo zawo zoganizira. Chikumbukiro choyamba chimene munthu ali nacho pa moyo wake ndi pamene umunthu wake "I" umadziwika ndipo unagwirizanitsidwa ndi chimodzi kapena zina zowonjezera mphamvu zake, pamene adayang'ana pa chinthu china kapena chochitika. Mwana wakhanda kapena mwana amatha kuona zinthu ndikukumva phokoso lisanayambe "Ine" ndikuzindikira kudzuka ndikusinthidwa ndi kuona ndi kumva. Panthawi imeneyo ndi nyama chabe. Mpaka mwanayo atatha kuganiza kapena kumva kapena kunena "Ine" pokhudzana ndi kuona kapena kumva kapena kumverera kwina, kodi kukumbukira umunthu kapena umunthu-kukumbukira kukuyamba. Zomwe thupi limaganizira zimatha ndi imfa ya thupi, pomwepo chiwalo cha umunthu ndi mphamvu zake chimachokera ku chipolopolo chake, thupi, ndipo chimachotsedwa ku ziwalo ndi malo amanjenje.
Mbali ya maganizo ya umunthu iyenera kuyamba kugwirizana ndi kapena asanayambe umunthu-kukumbukira. Ndiye "I" amatanthauza kukhala maso ndipo angadzigwirizanitse yokha ngati mawonekedwe ndi mphamvu imodzi kapena yambiri yamaganizo, monga clairvoyance kapena clairaudience, ndipo izi zitha kugwirizana ndi kotero zokhudzana ndi ziwalo zakuthupi kuti dziko lamaganizo ndipo dziko lapansili lidzasinthidwa ndipo likugwirizana ndi thupi ndi ziwalo zake. Koma kusintha kwa azimayiwa ndi mbali ya umunthu-kukumbukira sikunapangidwe, ndipo mphamvu zamaganizo sizimangotsegulidwa mwachibadwa mwa munthu. Zikumbukiro zamaganizo zimakhala zogwirizana kwambiri ndi ziwalo zakuthupi ndi zinthu zakuthupi kuti nthawi zambiri munthu sangathe kusiyanitsa kapena kukumbukira kukhalapo popanda thupi lake.
Ngati mbali yamaganizo ya umunthu-kukumbukira imatembenuzidwa ku zinthu zakuthupi, umunthu wamaganizo udzatha pokhapokha imfa ya thupi, ndipo moyo ndi zochita za umunthu zidzatha ndipo zidzafafanizidwa. Chochitika choterocho chidzakhala ngati chopanda kanthu kapena chodula kapena chofiira chopangidwa m'malingaliro ogwirizana ndi umunthu umenewo. Pamene malingaliro akutembenuzidwira kumaganizo abwino, monga ubwino wa anthu, maphunziro ndi kupititsa patsogolo mphamvu zawo mwa kuwatenga ndizofunikira polemba ndakatulo, nyimbo, kujambula, kapena kujambula, kapena kufunafuna ntchito zabwino , ndiye mphamvu zimadziveka bwino pamaganizo, ndipo maganizo amatha, kupyola imfa, kukumbukira malingaliro abwino omwe adakondwera nawo. Ubwino umasweka pambuyo pa imfa, ndipo kukumbukira kwina kwa umunthu wokhudzana ndi zinthu zakuthupi ndi zinthu mu moyo umenewo ukuwonongedwa ndi kuswa kwa mphamvu zomwe zimapangitsa umunthu. Kumeneko, malingaliro amatsenga a umunthu umenewo anali okhudzidwa ndi nkhani zabwino zogwirizana ndi malingaliro, pamenepo malingaliro amanyamula nawo malingaliro. Pamene malingaliro amanga kwa umunthu watsopano wopangidwa ndi mphamvu zake zatsopano, kukumbukira umunthu wakale umene umatengedwa ndi malingaliro monga momwe zidzakhalira, zidzakondweretsa mphamvuzo ndikuthandizira chitukuko chawo pambali za nkhani zomwe anali nazo zakale zakhudzidwa.
Kulephera kukumbukira moyo wakale ndi moyo wapitayi kumayambanso chifukwa cha kutayika kwa umunthu wotsiriza komanso wam'mbuyomu. Pamene anthu alibe malingaliro ena kuposa maulamuliro asanu ndi awiri a umunthu-kukumbukira, munthu sangadziwe kapena kudzikumbukira yekha kupyolera mu malingaliro a umunthu wake, ngakhalenso popanda zinthu zogwirizana ndi umunthu umenewo. Amataya moyo wammbuyo chifukwa umunthu wa umunthu umasokonekera ndi kusweka ndi imfa, ndipo palibe chimene chiyenera kubereka monga kukumbukira zinthu mu moyo wotsatira, zomwe umunthuwu unali nawo.
Kuwonongeka kwapadera kapena kwathunthu kwa zinthu zokhudzana ndi moyo uno ndi chifukwa cha kuwonongeka kapena kuwonongeka kosatha kwa chida chimene chikumbukirocho chimagwira ntchito, kapena kuvulaza kapena kutayika kwa zinthu zoyamba zomwe zimapangitsa kukumbukira. Kutaya kwa maso kapena kumva kungakhale chifukwa cha thupi, monga kuvulazidwa kumaso kapena khutu. Koma ngati chinthu chomwe chimatchedwa kupenya kapena chinthu chomwe chimatchedwa mkokomo sichivulaza, ndipo kuvulala kwa limba kumakonzedwa, ndiye kupenya ndi kumva zidzabwezeretsedwa. Koma ngati zirombo izi zidavulazidwa, ndiye kuti sipadzakhalanso kutaya maso kapena kumva, malinga ndi kuvulaza, koma zamoyozi sizidzatha kuberekana monga zozizwitsa ndi zolimbitsa zomwe adadziŵa kale.
Kutaya kwa kukumbukira, osati chifukwa cha zifukwa zakuthupi, kumapangidwa ndi kusokonezeka kwa mphamvu kapena kuperewera kwa mphamvu ndi maphunziro a mphamvu, kapena kuchotsa kunja kwa anthu ozindikira, chifukwa cha ukalamba, kapena ndi malingaliro okhudzidwa ndi nkhani za malingaliro mosaganizira zochitika zomwe zilipo.
Kugonjetsa kwa kugonana kumagwira kuvulaza pa kutchedwa kuona; ndipo chiwerengero cha kuvulala kumeneku kumapangitsa kuti chiwonongeko chapadera kapena chiwonongeko chathunthu cha kuona-kukumbukira. Kusanyalanyaza ntchito za mawu ndi chiyankhulo chimachepetsa kukula ndi chitukuko cha kudziwika kuti ndikumveka bwino, ndipo zimapangitsa kuti zisabwerere ngati kukumbukira bwino zizindikiro zomwe analandira. Kugwiritsa ntchito mkamwa molakwika kapena kunyalanyaza kulima, kumapweteketsa kutchedwa kulawa ndipo kumapangitsa kusiyanitsa pakati pa zokonda ndi kubweretsanso kukoma. Mlomo umagwiritsidwanso ntchito mowa ndi mowa komanso zina zolimbikitsa, komanso kudyetsa mopanda chidwi ku zakudya zabwino za chakudya. Kuwonongeka kwa malingaliro kungabwere chifukwa cha zosayenerera mu zochitika za kupenya ndi kumveka ndi kumva kukoma, mwa kumameta m'mimba ndi matumbo ndi zochuluka zomwe sangathe kukumba, kapena kuika mwa iwo zomwe sangathe kuzimba. Chomwe chimatchedwa kununkhira chiri mu umunthu wokhalapo pachikhazikitso, chomwe chimagwidwa ndi magnetically polariszed sex. Zomwe sizinachitike, zowononga ku mphamvu zina, zimatha kukhumudwitsa ndikuponyera kunja kununkhiza, kapena kuzikhazikitsa pansi ndikuzipangitsa kuti zisayambe kulemba kapena kubwereza zizindikiro za chinthu; ndipo, kudyetsa kapena kudyetsa kosayenera kungathe kuwononga kapena kusokoneza ndi kuyambitsa imfa ya fungo.
Izi ndizomwe zimayambitsa kutayika kwa zikumbukiro zenizeni. Pali zolakwika za kukumbukira zomwe sizimakumbukira kwenikweni, ngakhale nthawi zambiri zimatchedwa. Munthu amapita kukagula zinthu zina, koma atafika kusitolo sakumbukira zimene anapita kukagula. Munthu wina sangakumbukire mbali zina za uthenga wake, zimene ankafuna kuchita, zimene akufunafuna, kapena kumene amaika zinthu. Wina amaiwala mayina a anthu, malo, kapena zinthu. Ena amaiwala nambala ya m’nyumba kapena m’misewu imene amakhala. Ena amalephera kukumbukira zimene ananena kapena kuchita dzulo kapena mlungu watha, ngakhale kuti angathe kufotokoza molondola zimene zinachitika paubwana wawo. Kaŵirikaŵiri kulemala kwa kukumbukira koteroko kumakhala zizindikiro za kufoka kapena kuwonongeka kwa mphamvu chifukwa cha ukalamba; koma ngakhale kupita patsogolo kotereku kwa ukalamba kuli chifukwa cha kusoweka kwa kulamulira kwa zikhumbo mwa kulamulira maganizo, ndi mwa kusaphunzitsa zokhuza kukhala atumiki owona ku maganizo. “Kukumbukira koipa,” “kuiŵala,” “kusoŵa,” ndi zotulukapo za kulephera kwa munthu kulamulira maganizo kotero kuti maganizo angalamulire zokhudzira. Zomwe zimayambitsa vuto la kukumbukira ndizo bizinesi, zosangalatsa, ndi zazing'ono, zomwe zimasokoneza maganizo ndipo zimaloledwa kusokoneza kapena kuthetsa zomwe unkafuna kuchita. Apanso, pamene malingaliro ali otanganidwa ndi nkhani zosagwirizana ndi zochitika zamakono kapena zokhudzira, mphamvu zimayendayenda kuzinthu zawo zachilengedwe, pamene malingaliro akugwira ntchito okha. Kenako kumatsatira kusakhala ndi maganizo, kuyiwala.
Kulephera kukumbukira kumachitika makamaka kuti musamapereke chidwi chofunikira ku zomwe mukufuna kukumbukiridwa, komanso kuti musamapangitse kuti dongosololo likhale losavuta, komanso kuti musamangogwiritsa ntchito mokwanira lamulo limene muyenera kukumbukira.
Nchiyani chimayambitsa munthu kuiwala dzina lake kapena kumene amakhala, ngakhale kuti kukumbukira kwake sikungakhale kovuta m'zinthu zina?
Kusakumbukira dzina la munthu ndi kumene munthu amakhala, ndiko chifukwa cha kuponyera "I" kuzindikira ndi mawonekedwe ndi zowona kunja kwa kukhudza kapena kunja kwa kuganizira. Pamene lingaliro la "I" limasulidwa kapena kuchotsedwa ku mphamvu zina mu umunthu-kukumbukira, ndipo mphamvu zina zimagwirizanitsa bwino, umunthu uchitapo popanda kudziwika-ndiko kuti, osapangidwira kapena kutengedwa ndi chinthu china. Amene ali ndi vuto ngatilo akhoza kuzindikira malo ndikukambirana za zinthu zomwe sizinafunikire kudziwitsidwa payekha. Koma iye amamva kuti alibe kanthu, wosalankhula, wotayika, ngati kuti akufunafuna chinachake chimene adachidziwa ndi choiwala. Pachifukwa ichi munthu sangakhale ndi udindo wamba. Adzachita, koma osati chifukwa cha ntchito. Ankadya pamene ali ndi njala, amamwa pamene amva ludzu, ndipo amagona atakhala wofooka, mofanana ndi nyama, pamene amachitidwa ndi chilengedwe. Matendawa angayambidwe ndi ubongo, m'modzi mwa zinyama, kapena kusokoneza thupi. Ngati ndi choncho, lingaliro la "I" lidzabwezeretsedwa pamene chotsitsacho chichotsedwa. Ndiye "I" lingaliro lidzabwereranso ku kukhudza ndi kuganizira ndi mphamvu zina, ndipo munthu ameneyo amakhoza kukumbukira nthawi yomweyo dzina lake, ndi kuzindikira komwe iye ali ndi nyumba yake.
Mnzanu [HW Percival]